دکتر فاضل: تحقیقات پزشکی در راستای احتیاج جامعه نیست، دانشگاه های علوم پزشکی به وزارت علوم برگردد - وبلاگ لاراول

به گزارش وبلاگ لاراول، دکتر ایرج فاضل، استاد پیشکسوت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به نکاتی جهت ارتقای اثربخشی پژوهش ها و تحقیقات حوزه سلامت، با بیان اینکه متاسفانه برنامه مدونی برای راهنمایی پژوهش های پزشکی در کشور وجود ندارد؛ بر اولویت بندی طرح های پژوهشی بر اساس احتیاج، دغدغه ها و مسایل کشور و همچنین توزیع بودجه های پژوهشی بر این مبنا تاکید نمود.

به گزارش وبلاگ لاراول، دکتر ایرج فاضل، رییس جامعه جراحان ایران که در طول دوره فعالیت خود در سمت هایی همچون وزیر بهداری، وزیر فرهنگ و آموزش عالی، ریاست فرهنگستان علوم پزشکی، ریاست سازمان نظام پزشکی و چندین پست کلیدی دیگر در حیطه سلامت و پزشکی به ارایه خدمت پرداخته؛ با اشاره به نکاتی در مورد بایدها و نبایدهای پژوهش در حوزه سلامت و با تاکید بر اینکه پژوهش یک مقوله مهم و راهی به سوی آینده روشن در کشورهاست، اظهار کرد: در حالیکه جهت دادن اصولی به پژوهش یک اقدام بسیار مهم و ضروری است، متاسفانه ساختارها در کشور ما به گونه ای است که پژوهش هدفمند و با نتایج اثربخش انجام نمی گردد؛ در حالی که اگر پژوهش هدفدار بوده و به عبارتی منظور از انجام آن معین باشد، حاصل و اثرت مفیدی برای کشور خواهد داشت.

این استاد پیشکسوت دانشگاه به بهانه هفته پژوهش در گفت وگو با وبلاگ لاراول، خاطر نشان کرد: پژوهش های عمیقی که در کشورهای پیشرفته انجام می گردد علاوه بر پیشرفت علمی و ممتاز شدن در دنیا، منافع مالی بسیاری به ارمغان می آورد؛ به عنوان نمونه پژوهش به کشف و شناسایی روش های جدید درمانی، اختراع دستگاه و یا ابزار مورد احتیاج در حوزه های مختلف منجر شده و همین پژوهش ها پایه پژوهش های بعدی خواهند شد.

فاضل یکی از مسائل اساسی پژوهش در کشور را خلاصه شدن امر تحقیق و پژوهش در فراوری مقاله دانست و مطرح نمود: مقاله در صورتی با ارزش است که حاصل علمی، مالی و پیشرفت برای کشور داشته باشد؛ مقاله بی حاصل مانند گردویی است که ظاهر خوش ترکیبی دارد ولی پس از باز کردن، مغز و حاصل خوبی در دل آن مشاهده نمی گردد.

وی با انتقاد از محدود کردن پژوهش به فراوری مقاله، با بیان اینکه خود مقاله چیز بدی نیست، اظهار کرد: مقاله بی حاصل مورد نقد است، درواقع پژوهش باید به یک نکته نامعلوم پاسخ داده، فرضیه ای را تایید و یا رد کند و یا ابزار و وسیله مورد احتیاجی را عرضه کند، به عبارتی منجر به پیشرفت ملموس علمی گردد. پژوهش ها و مقالات دانشگاهیان و محققان کشور باید هدف دار بوده و در سرانجام پژوهش نقطه مبهم و نامعلومی مکشوف گردد و در پی آن یک گام مالی، علمی و حیثیتی به جلو برداشته گردد.

هدف از انجام پژوهش باید معین باشد

این پزشک فوق تخصص جراحی عروق با تاکید بر اینکه هدف از انجام پژوهش باید معین بوده و این اهداف و احتیاجها به پژوهشگران عرضه گردد، ضمن انتقاد از نحوه توزیع بودجه ریزی و اولویت بندی پژوهشی در کشور، توضیح داد: شیوه فعلیِ توزیع بودجه های پژوهشی و حمایت مادی از پژوهش های بدون حاصل و بی هدف نه تنها صحیح نبوده و نفعی برای کشور ندارد، بلکه باید جهت ترغیب محققان و پژوهشگران به انجام پژوهش های هدفمند گرنت و بودجه خاص پژوهشی در نظر گرفته گردد.

فاضل با تاکید بر اینکه پژوهشگران باید وقت خود را صرف تحقیقاتی نمایند که نتایج آن به طور ملموس برای برطرف احتیاج کشور باشد، اظهار کرد: جهت تحقق این هدف باید مسایل و دغدغه های مختلف کشور برای معین اولویت های پژوهشی در نظر گرفته گردد و پژوهش نیز برای حل این معضلات روشن و معین و در راستای نوآوری و کشف روش های نوین در حوزه سلامت انجام گردد. به عبارت دیگر پژوهش های حوزه سلامت باید مسئله محور و در راستای حل مسائل کشور بوده و در اصل اولویت های جامعه در قالب پژوهش دسته بندی و در قالب پژوهش اجرا گردد.

رییس اسبق سازمان نظام پزشکی کشور در ادامه به مباحث اخیر مطرح شده در حوزه طب سنتی اشاره نمود و گفت: به عنوان نمونه طب سنتی یکی از مسائل مطرح روز است که می توان پروژه های تحقیقاتی بی شماری در این حیطه طراحی و در جهت حل مسایل دارویی و یاری درمانی اجرا کرد، البته ضروری است این طرح ها و ادعاها ابتدا به وسیله انجام آزمایش و مطالعات بالینی ثابت گردد؛ از طرفی می توان طرح های پژوهشی کشور را در جهت برطرف احتیاج کشور به ابزار و دستگاه های پزشکی معطوف کرد، این درحالیست که هنوز بسیاری از ابزار پیش پا افتاده جراحی از کشورهای دیگر وارد وارد می گردد.

رییس جامعه جراحان ایران با تاکید بر ضرورت برنامه ریزی اساسی برای راهنمایی و سوق دادن برنامه های پژوهشی به سمت نتایج مؤثر و ایجاد دستاوردهای مورد احتیاج کشور، توضیح داد: ضروری است برای پژوهش ها اولویت بندی در نظر گرفته شده و بر مبنای آن از پژوهش و پژوهشگر حمایت گردد، نه اینکه هر کس به سلیقه خود و بدون توجه به احتیاج جامعه عمل کند، همچنین بودجه های تحقیقاتی صرف مسائلی گردد که حاصل آن به نفع مملکت باشد.

این استاد پیشکسوت دانشگاه در این باره شرح داد: به عنوان نمونه باید 10 مساله و اولویت مهم از سوی سیاستگذاران مطرح شده و اعلام گردد که پژوهشگر در این حوزه ها طرح ارایه نموده و از این طریق گرنت و حمایت جذب کند؛ این در حالیست که هم اکنون این اولویت بندی ها وجود ندارد و پژوهشگر تنها در حیطه مورد علاقه خود کار می نماید که در نهایت به فراوری مقاله ای بدون حاصل منجر می گردد.

موانع عدم استفاده از نتایج پژوهش ها

دکتر فاضل در رابطه با علل عدم استفاده از نتایج پژوهش در سیاستگذاری ها و تصمیم گیری های مسوولان، اظهار کرد: یکی از علل اصلی این مساله عدم ارتباط موثر بین احتیاج مسوولان و جامعه با حوزه تحقیقات و پژوهش در کشور است؛ به عنوان نمونه در همین موضوع روز یعنی بحران کرونا، تحقیقات و مقالات و پژوهش ها در راستای احتیاج تصمیم گیران و اولویت فعلی جامعه انجام نمی گردد و این دو با هم رابطه قبلی ندارند. بنابراین مجددا احساس می گردد که اولویت بندی پژوهش هنوز در کشور ما دچار نقصان بوده و باید در این جهت گام های جدی تری برداشته گردد.

برقراری موازنه بین هزینه و نتایج طرح های تحقیقاتی

رییس سابق فرهنگستان علوم پزشکی در ادامه با اشاره به چگونگی بودجه های پژوهشی در کشور و تاکید بر اینکه در تحقیقات باید موازنه سودمندی بین هزینه و نتایج طرح برقرار باشد، اظهار کرد: سرمایه گذاری در پژوهش اگر راهنمایی شده و هدف از انجام پژوهش از قبل معین باشد، اثربخشی و سود بیشتری حاصل می گردد.

وی ادامه داد: صرف هزینه و در اصل سرمایه گذاری برای اجرای پژوهش هدفمند به بازگشت سرمایه و کسب درآمد از نتایج تحقیقات منجر می گردد، به عبارت دیگر خود پژوهش درآمدزاست، البته اگر به درستی تعریف شده و هدفمند باشد. بنابراین شاید یکی از دلایلی که بودجه پژوهشی کشور روز به روز به جای افزایش، کمتر می گردد این است که نتایج سودمندی از آن حاصل نشده و لذا ترجیح داده می گردد که بودجه ها در کارهای دیگر صرف گردد.

برنامه مدونی برای راهنمایی پژوهش های پزشکی وجود ندارد

رییس جامعه جراحان ایران با تاکید بر اینکه متاسفانه برنامه مدونی برای راهنمایی پژوهش های پزشکی وجود ندارد، گفت: هر طرحی را نباید به اسم پژوهش بپذیریم؛ بلکه در زمان تقسیم و توزیع بودجه، باید موضوعات پژوهش از قبل ارزیابی شده و در نهایت پروژه هایی تصویب و حمایت گردد که نتایج سودمندی برای کشور به همراه داشته باشند.

این پژوهشگر با بیان اینکه فلسفه پژوهش یافتن نادانسته ای است که سودمند بوده و در نهایت می تواند به ایجاد درآمد منجر گردد، اظهار کرد: به عبارتی سودآور بودن پژوهش می تواند به افزایش بودجه پژوهشی در سال های بعد یاری کند، زیرا با اثربخشی و برطرف معضلات و احتیاجها و ارایه پاسخ به سؤالات و دغدغه های موجود، باعث افزایش درآمد می گردد؛ بنابراین پژوهش به خاطر صرف خود پژوهش نیست بلکه به خاطر نتایج سودمند حاصل از آن است.

دکتر فاضل با پیشنهاد فرایند صحیح اجرای پژوهش در کشور، مطرح نمود: وزارت بهداشت یا هر وزارتخانه متولی دیگری در زمینه پژوهش باید موضوعات پژوهشی، سؤالات و نتایج مورد احتیاج آن را معین کند، سپس پژوهشگران علاقمند و متخصص در آن حیطه آغاز به کار نموده و در صورت کسب نتیجه بودجه معین آن را دریافت نمایند.

رییس جامعه جراحان ایران در بخشی دیگر از این گفت وگو؛ تقویت رابطه صنعت و دانشگاه را در اثربخشی و سودمندی تحقیقات دانشگاهی موثر دانست و ادامه داد: همه ابعاد اجتماعی، مالی و صنعتی کشور دچار مسائلی است که باید از نقطه نظر علمی حل گردد؛ از طرفی جای علم و عالم نیز در دانشگاه است، بنابراین باید از نیروهای زبده و توانمند دانشگاهی برای کار بر روی مسایل و احتیاجهای کشور استفاده گردد که این مهم تنها از معبر تقویت پیوند میان صنعت و دانشگاه شدنی است.

عدم ارتباط بین سازمانی مانع ارایه پژوهش های اثربخش

وی با شاره به موانع ایجاد این ارتباط منسجم بین عرصه عمل با دانشگاه، بیان نمود: متاسفانه هماهنگی و سیستم ارتباطی در کشور بسیار ضعیف است، به گونه ای که حتی ارتباط در وزارتخانه های مختلف اما مرتبط مانند آموزش و پرورش و آموزش عالی بسیار ضعیف و فقیر است؛ این در حالیست که عملکرد این دو وزارتخانه به شدت بر روی هم اثرگذار است اما ارتباطات بسیار کمی بین این دو وجود دارد.

وی ضمن تاکید مجدد بر ضرورت برقراری ارتباط منسجم بین وزارتخانه های آموزش و پرورش و آموزش عالی؛ به بیان تجربه ای در این رابطه پرداخت و گفت: قابل باور نیست که یک وزارتخانه مسئولیت آموزش و پرورش بچه ها تا 18 سالگی را برعهده دارد و پس از آن آموزش این افراد به وزارتخانه دیگری یعنی آموزش عالی واگذار می گردد ولی این دو وزارتخانه ارتباط و هماهنگی منسجمی باهم ندارند؛ به یاد دارم زمانیکه مسئولیت وزارت آموزش عالی کشور را برعهده داشتم تا آن موقع این دو وزارتخانه یعنی آموزش عالی و آموزش و پرورش حتی یک جلسه هم باهم نداشتند و هر کدام کار خود را انجام می داد؛ حدودا سال 64 بود که بنده در آن سال ها جلسات شورای معاونین بین این دو وزارتخانه را برگزار کردم که نتایج بسیار خوبی بدنبال داشت ولی متاسفانه پس از سرانجام دوره مسئولیت من این نشست ­ها به فراموشی سپرده شد.

ماجرای جدایی آموزش پزشکی از وزارت علوم

فاضل در ادامه در رابطه با اثرگذاری جدایی آموزش پزشکی از وزارت علوم در گسستگی و عدم ارتباط بین رشته های پزشکی و صنعتی و همچنین جدایی علم از صنعت، شرح داد: زمانی که طرح تفکیک آموزش پزشکی از وزارت علوم یا همان وزارت فرهنگ آن موقع رخ داد، بنده وزیر فرهنگ بودم و کشور شدیدا به تربیت نیروی انسانی پزشک احتیاجمند بود، لذا پیشنهاد شد که وزارت بهداری تعدادی از بیمارستان های خود را برای تربیت دانشجوی پزشکی در اختیار آموزش عالی قرار دهد ولی متاسفانه این پیشنهاد رد شد و به جای آن کلا طرح انتقال دانشگاه های علوم پزشکی به وزارت بهداری آن موقع تصویب شد.

تداوم طرح تفکیک دانشگاه های علوم پزشکی از وزارت علوم به سود کشور نیست

وی ادامه داد: شاید این طرح آن موقع جوابگو بود و توانست کمبود پزشک در کشور را تا حدود زیادی جبران کند ولی قطعا تداوم این طرح صحیح و سودب خش نیست. در حال حاضر وزارت بهداشت یا همان بهداری سابق آنقدر درگیر مسئولیت تامین سلامت و درمان جامعه است که متاسفانه آموزش در اولویت های بعدی و فرعی قرار گرفته است که این مساله به آموزش پزشکی ضربه بزرگی وارد می نماید.

این پزشک و جراح عروق که پیش از این مسئولیت وزارت بهداشت را نیز بر عهده داشته است؛ با انتقاد از اینکه ارتباطات بین رشته ای در کشور ما به کلی از بین رفته است، مطرح نمود: در گذشته و پیش از تفکیک آموزش پزشکی از وزارت علوم، ارتباطات خوب و منسجمی بین دانشکده های پزشکی با دانشکده های حقوق و فنی برقرار بود ولی امروز این ارتباط فعال به کلی از بین رفته است.

دکتر فاضل در رابطه با پیشنهاد ادغام آموزش پزشکی با وزارت علوم نیز شرح داد: از آنجا که امروز احتیاج اولیه یعنی ضرورت تامین نیروی انسانی با تربیت پزشک متخصص به میزان موردنیاز کشور تامین شده، شاید برگشتن به همان سیستم قبلی یعنی ایجاد دانشگاه های جامع و ادغام آموزش عالی پزشکی و غیر پزشکی به سود کشور باشد و به عبارتی ادامه فرایند فعلی دیگر دلیلی ندارد.

این استاد پیشکسوت دانشگاه با اشاره به اثرگذاری تداوم فرایند فعلی در افت کیفیت آموزش پزشکی، اعلام کرد: البته این مسئله پیچیده تر از این حرف هاست؛ چراکه در حال حاضر نقایص موجود در سیستم آموزش پزشکی در باقی رشته ها نیز وجود دارد و به عبارت دیگر مسائل عامی فارغ از این نوع ارتباطات دیده می گردد. با این حال به نظر می رسد که آموزش عالی یکپارچه می تواند به تقویت هماهنگی و ارتباط نزدیکتر بین رشته ها یاری کند.

وی در بخش سرانجامی صحبت های خود خطاب به دانشجویان رشته های علوم پزشکی؛ با بیان اینکه باور قلبی من این است که ما بهترین و مستعدترین جوانان را در این کشور داریم، اعلام کرد: توصیه من به جوانان جویای علم این است که حتی اگر برای تحصیل از کشور خارج می شوند اما برای کار و ارایه خدمت به کشور خود بازگردند؛ چرا که انسان عزتی که در مملکت خودش دارد در هیچ کجای دنیا پیدا نمی نماید و افتخار خدمت به هموطنان را نمی توان با هیچ چیز دیگری عوض کرد.

دکتر فاضل با تاکید بر اینکه پزشکی یکی از شریف ترین مشاغل دنیاست، گفت: قضاوت هم شغل بسیار شریف و محترم و قدرتمندی است اما یک قاضی بالاخره در جایی باید حکم اعدام یک نفر را امضا کند؛ این در حالیست که در پزشکی حکم زندگی را امضا می کنیم و این افتخار بزرگی است؛ هدف غایی در شغل پزشکی نجات دادن جان انسان ها و حفظ سلامت مهم استو لذا توصیه من این است که جوانان برای کسب درآمد و ثروتمند شدن پزشکی را انتخاب ننمایند؛ چراکه رشته های دیگر و راه های بی شمار دیگری برای ثروتمند شدن وجود دارد.

وی با بیان اینکه برای پزشک شدن باید دریا دل بود، گفت: اخلاق پایه اصول پزشکی است؛ چراکه پزشک با جان و اسرار مردم سروکاردارد؛ فعالیت در حرفه پزشکی گذشت می خواهد، وهرگز نباید برای ثروت اندوزی رشته پزشکی را انتخاب کرد بلکه برای کسب موفقیت در حرفه پزشکی باید دریا دل بود و با گذشت و سعه صدر و مهربانی و صمیمیت با مردم برخورد کرد و صلاح و بهبود بیمار را در صدر همه موضوعات قرار داد.

تبادل نظر و تنظیم: گلاره کاویان